ممکن است که در بازار طلا فروش ها کلمه ی آبکاری زیاد به گوشتان خورده باشد. زمانی که طلایی می خرید و ممکن است از رنگ آن خوشتان نیاید زرگر به شما پیشنهاد می دهد که توسط آبکاری، رنگ طلا را عوض نمایید. این کار اصلا وقت گیر و هزینه بر نیست.
آبکاری یا پوشش کاری به فرآیندی گفته می شود که توسط ایجاد جریان الکتریکی انجام می شود. از این رو می توان به آن آبکاری الکتریکی یا الکترولیتی نیز گفت. در آبکاری الکتریکی در محلول آماده شده یون های مثبت و کاتیون آن فلزی که قرار است روکش بشود را می ریزد و آن را بر روی جسم مورد نظر اضافه می کنند.
این کار علاوه بر اینکه از جسم در برابر ساییدگی، خوردگی، زنگ زدن و اکسید شدن جلوگیری به عمل می آورد، براقیت، درخشندگی و شفافیت خاصی نیز به زیور آلات و وسایل تزیینی می دهد. معمولا برای روکش کردن فلزات کم ارزش مانند مس، نیکل و برنج از فلزات با ارزش و براق تری مانند طلا و نقره و رودیوم استفاده می شود.
تاریخچه ی آبکاری طلا
جالب است بدانید آبکاری طلا به تازگی در صنعت زرگری باب نشده است، بلکه دو هزار سال پیش این کار در بین جوامع وجود داشته است. زیرا طلا یکی از بادوام ترین و چشمگیرترین فلزات در کل دنیا محسوب می شود و از طرفداران زیادی نیز برخوردار است. در گذشته نیز طلا از چنین ارزشی برخوردار بود به همین دلیل جواهرفروشان و زرگران ایرانی برای افزایش مقاومت و جلوه دار کردن طلا بار دیگر طلا را آب کاری می کردند.
کاربردهای فوق العاده آبکاری طلا
طلا فلزی زرد رنگ با درخشش زیبا و شکل پذیر است که یکی از ارزشمندترین فلزات موجود در دنیا می باشد. از خواص این فلز می توان به این موارد اشاره نمود که مثل سایر فلزات در مقابل آب یا هوا زنگ نمی زند و رنگ آن تغییری نمی کند و جزء کم واکنش ترین فلزات موجود در جدول تناوبی می باشد.
از خصوصیات فوق می توان برای آبکاری فلزات کم ارزش تر مانند مس ، نیکل برنج استفاده کرد و آنها را به زیورآلات تبدیل کرد یا مقاومت آنها را برای استفاده در صنایع مختلف افزایش داد.در آبکاری طلا یک لایه از فلز طلا روی فلزات دیگر نشسته و از زنگ زدگی و اکسیداسیون آنها جلوگیری می شود بدین ترتیب مقاومت فلزات دیگر افزایش یافته و می توان برای مدت طولانی تری از آنها استفاده نمود.
این روش البته برای تبدیل فلزات کم ارزش تر به دکوری های زیبا نیز مورد استفاده قرار می گیرد که با قیمت کمتر از طلا می توان آنها را خریداری کرد و از زیبایی و جلوه آنها لذت برد.
چه فلزاتی را می‌توان با روکش طلا یا آبکاری طلا کرد؟
تقریبا همه فلزات را می‌توان در فرآیند آبکاری الکتریکی روکش طلا کرد. اما عموما مصنوعاتی از جنس نقره، برنج، مس و نیکل گزینه‌های مناسب‌تری برای این امر بشمار می‌روند.باید توجه داشته باشید که این روکش‌ها به مرور زمان از بین می‌رود. برای این منظور باید دوباره آن را روکش نمایید. البته اگر روکش با ضخامت مناسب انجام شده باشد، دوام خوبی دارد و ممکن است تا سال‌ها با کمترین تغییر به قوت خود باقی بماند.
آموزش آبکاری طلا
چهار روش برای نحوه آبکاری طلا عبارتند از:
آبکاری طلا سیانیدی (آبکاری طلای تزیینی):
این روش آبکاری در کارگاه های طلاسازی استفاده می شود. آبکاری طلای تزیینی یکی از رایج ترین شیوه های آبکاری می باشد. از این روش به جز در صنعت جواهرات برای آبکاری قاب عکس، شیرآلات، لوسترها و دیگر وسایل تزیینی استفاده می کنند.
تفاوت آبکاری طلای تزیینی با آبکاری زیورآلات در میزان ضخامت آنهاست. ضخامت وسایل تزیینی باید بین 5/0 تا 3 میکرون باشد اما ضخامت زیورآلات حدود 75/0 تا 2.5 است. این روش آبکاری بسیار پرطرفدار می باشد، زیرا دارای رنگ های متنوع است. رنگ هایی که در این آبکاری از آنها استفاده می شود شامل زرد، سبز، سفید، رزگلد، شامپاین، صورتی و قرمز می باشد. در آبکاری طلای تزیینی گاهی فلزاتی که مانند شیرآلات ها جنس شان از طلا نیست را روکش نیکل می کنند تا براقیت و شفافیت و چشمگیری خاصی را داشته باشد.
طلا آلیاژی:
این روش آبکاری یکی دیگر از روش های رایج در آبکاری طلا است. این نوع آبکاری دارای پوشش ثبات رنگ است و می تواند فلزات را در برابر خوردگی و سایش بسیار مقاوم نماید .همچنین از دوام بالایی نیز برخوردار می باشد. در این روش آبکاری آلودگی جوی نیز باعث افزایش مقاومت فلزات می شود.
زیرا یک لایه بسیار سطحی از طلا اکسید می شود و همین اکسید شدن می تواند مقاومت فلزات را افزایش دهد. از این روش بیشتر در صنعت دندانپزشکی، پزشکی، هواپیمایی و مصارف صنعتی استفاده می گردد و به نوعی متخصصان آن را لحیم کاری و یا جوشکاری نیز می نامند.
آبکاری طلا اسیدی:
همانطور که از اسم این آبکاری طلا معلوم است ساختارآن اسیدی می باشد. این روش ثبات رنگ قابل توجهی را به فلزات می دهد. سختی و ثبات رنگ آن با نوع و میزان ترکیبات داخل وان آبکاری رابطه ی مستقیم دارد. این روش آبکاری همانند آبکاری طلا تزیینی دارای رنگ های مختلفی است که رنگ های بنفش، زرد، پرتقالی و سبز آن طرفداران بیشتری دارند.
آبکاری الکتریکی
در این روش ترسیب گالوانیک یک فلز بر پایه واکنش های الکتروشیمیایی صورت می‌گیرد. هنگام الکترولیز در سطح محدود الکترود/الکترولیت در نتیجه واکنش های الکتروشیمیایی الکترون‌ها احیا یا دریافت می‌شوند و یا واگذار می‌شوند (اکسیداسیون). برای اینکه واکنش ها در جهت واحد مورد نظر ادامه یابند لازم است به طور مداوم از منبع جریان خارجی استفاده شود.
واکنش های مشخص در آند و کاتد همچنین در الکترولیت همیشه به صورت همزمان صورت می‌گیرند. محلول الکترولیت باید شامل یونهای فلز رسوب‌کننده باشد و چون یونهای فلزها دارای بار مثبت هستند به علت جذب بارهای مخالف تمایل به حرکت در جهت الکترود یا قطبی که دارای الکترون اضافی می‌باشد (قطب منفی یا کاتد) را دارند.قطب مخالف که کمبود الکترون دارد قطب مثبت یا آند نامیده می‌شود.
به طور کلی سیکل معمول پوشش‌دهی را می‌توان به صورت زیر در نظر گرفت:
- یک اتم در آند یک یا چند الکترون از دست می‌دهد و در محلول پوشش‌دهی به صورت یون مثبت در می‌آید.- - یون مثبت به طرف کاتد یعنی محل تجمع الکترون‌ها جذب شده و در جهت آن حرکت می‌کند.
- - این یون الکترون‌های از دست داده را در کاتد به دست آورده و پس از تبدیل به اتم به صورت جزیی از فلز رسوب می نماید.
قوانین فارادی
قوانین فارادی که اساس آبکاری الکتریکی فلزها را تشکیل می‌دهند نسبت بین انرژی الکتریکی و مقدار عناصر جا به جا شده در الکترودها را نشان می‌دهند.
قانون اول: مقدار موادی که بر روی یک الکترود ترسیب می‌شود مستقیماً با مقدار الکتریسیته‌ای که از الکترولیت عبور می‌کند متناسب می باشد.
قانون دوم: مقدار مواد ترسیب شده با استفاده از الکترولیت‌های مختلف توسط مقدارالکتریسیته یکسان به صورت جرم‌هایی با اکی‌والان مساوی از آنهاست.
بر اساس این قوانین مشخص شده است که 96500 کولن الکتریسیته (یک کولن برابر است با جریان یک آمپر در یک ثانیه) لازم است تا یک اکی‌والان گرم از یک عنصر را رسوب دهد یا حل کند.
مراحل روش آبکاری طلا چگونه است؟
آماده سازی طلا:
براق کردن و تمیز کردن زیر کار در آبکاری طلا امری بسیار پر اهمیت می باشد. این کار معمولاً توسط دینام صورت می گیرد. روی دینام فرچه های نمدی، پارچه ای و یا مویی قرار دارد که توسط روغن پنزا خطوط عمیق روی فلز را از بین می برند. برای براقیت و درخشندگی روی کار هم از روغن پولیش و فرچه ی مویی استفاده می کنند. این روغن پولیش مخصوص طلا است.
شست و شو:
زیر کار فلزات را با پودر شوینده و آب داغ به خوبی می شویند تا تمام چربی های روی آن از بین برود. بعد از آن فلز را در یک محلول آبکاری که از 30 گرم سیانور، پتاسیم یا سدیم و آب مقطر درست شده است می اندازند و سپس در آخر کار آن را با آب شهری آبکشی می نمایند.
لیزگیری:
عمل لیزگیری برای این منظور، قطعه را دورانی شامل یک لیتر آب مقطر 100 یا یک استکان اسید سولفوریک غلیظ (H2SO4) قرار می دهند.
شستشو با آب مقطر مرحله بعدی است..
آبکاری (توضیح بعداً داده خواهد شد).
شستشو کامل با آب شهر.
خشک کردن که معمولاً با خاک اره انجام می شود. خاک اره در کیفیت خشک شدن تأثیر بسزایی دارد و بهترین نوع خاک اره درخت شمشاد که گرم شده می باشد.
تشکیل دادن وان آبکاری:
استفاده از وان های استیل بدون پوشش موجب تجزیه تدریجی سیانور شده و کیفیت الکترولیت را تغییر می دهد لذا ضروری است از وان های شیشهای از نوع پیرکس- فایبر گلاس و یا وان فلزی با پوشش P.V.C استفاده نمود. در صورتی که غیر از وان استیل چیز دیگری در دسترس نباشد می توان از دو قطعه صفحه استیل که از وان عایق شده باشد استفاده کرد.
نکته: نحوه تهیه الکترولیت:
موارد مورد نیاز عبارتند از :
آب مقطر
یک گرم طلای عیار 9/999
3گرم ئیدروژن
3گرم کربنات سدیم یا پتاسیم
5گرم سیانور سدیم یا پتاسیم
یک استکان تیز آب سلطانی
(HNO3) یک استکان جوهر نمک (HCL) 8) یک چهارم استکان محلول آمونیاک یا (NH4OH)
چگونه متوجه شوید که طلایی آبکاری شده است؟
اگر در هنگام خرید زیورآلات به آن توجه کنید متوجه می شوید که حروفی روی آن نوشته شده است. حروف مخفف جنس فلز زیورآلات می باشد که به صورت جی پی نوشته می شود.زمانی که این عبارت را بر روی زیورآلات مشاهده نمودید بدانید که فقط سطح آن طلا است.
حروف جی پی بر روی زیور آلات به این معناست که آنها بدل هستند و فقط دارای روکش طلا می باشند.فقط حرفه ای ها می توانند این را تشخیص دهند.یکی از راه های دیگری که بتوانید طلای بدل را از طلای اصل تشخیص دهید این است که از سنگ محک استفاده نمایید، اما این کار هم توسط حرفه ای ها قابل اجرا می باشد.
حالا که درباره ی حروف حک شده بر روی زیورآلات اطلاعاتی کسب نمودید ، بهتر است قبل از خرید جواهرآلات به حروف روی آن بسیار توجه کنید. باید این نکته را افزود که زیاد به حروف حک شده بر روی زیورآلات توجه نکنید. زیرا افراد سودجو ای هستند که برخی از زیورآلات را با آهن می سازند و آن را با طلا آبکاری می کنند و به اسم طلا در بازار عرضه می کنند.برای اینکه در هنگام خرید طلا دچار ضرر نشوید بهتر است از طلا فروشی های معتبر و زیر نظر اتحادیه خرید کنید.
چه فلزاتی را می توان آبکاری طلا کرد؟
تقریباً همه ی فلزات را می توان روکش طلا کرد، اما بهترین فلز برای این کار نقره، برنج، مس و نیکل می باشد. توجه داشته باشید که روکش طلا بعد از مدتی از بین می رود و شما باید دوباره جواهرات خود را آب کاری کنید.البته اگر روکش شما از ضخامت بالایی برخوردار باشد، دوام بیشتری نیز دارد. اما نگهداری از طلاهای آبکاری شده قواعد خاص خود را دارد.
برای اینکه روکش طلای شما از بین نرود و از دوام بالاتری برخوردار باشد باید نکات زیر را جدی بگیرید.از تماس زیورآلات و اشیاء آبکاری شده با مواد شیمیایی جلوگیری نمایید. از متداولترین موادی که فلزات آبکاری شده را تحت تاثیر قرار می دهند مواد شوینده هستند بنابراین موقع شستشو بهتر است آنها را استفاده نکنید.
یکی دیگر از مواردی که فلزات روکش شده را تحت تاثیر قرار می دهد عرق بدن است بنابراین بهتر است افرادی که عرق زیاد و تندی دارند طلای روکش شده را در تمام طول روز استفاده نکنند تا دوام این زیور آلات افزایش یابد. و در آخر باید مراقب باشید از اسپری عطر و ادکلن روی فلز روکش شده جلوگیری کنید زیرا ماندگاری آنها را کاهش می دهد.
برای خرید طلا آنلاین به سایت کافه طلا مراجعه کنید.