فیروزه کوبی یکی از صنایع دستی است که با نشان دادن قطعات کوچک سنگ فیروزه به حالت موزاییکی بر سطح ظرف‌ها، زیورآلات و اشیای تزئینی ساخته می‌شود. بین قطعه‌های فیروزه نوعی لاک تیره رنگ قرار می‌گیرد.
ارزش هنری فیروزه کوبی به پرکارتر و منظم تر بودن ظرف فیروزه کوبی و فاصله کمتری بین قطعات فیروزه دارد. این هنر حدود ۶۰ یا ۷۰ سال پیش در مشهد به دست حاجی بابا (م) انجام شد و به اصفهان آورده شد ودر مناطق بیشتر ایران گسترش یافت. برای کسب اطلاعات بیشتر درمورد اینکه در چه مناطقی فیروزه کوبی بیشتر انجام می‌شود، با ماهمراه شوید.
سنگ فیروزه
فیروزه یک نوع سنگ قیمتی است که معدن بزرگ آن در نیشابور است. این سنگ حداقل 2000 سال است که منبع مهم فیروزه در ایران بوده است. در ابتدای ایرانیان آن را «پیروزه» نامیدند که به معنای «پیروزی» بود و بعد از عرب ها آن را «فیروزه» نامیدند که در فارسی امروز به «فیروزه» می‌شود.
فیروزه در معماری ایرانی برای پوشاندن گنبد کاخ‌ها استفاده می‌شود زیرا رنگ آبی قوی آن نمادی از بهشت روی زمین بوده است. مهمترین و با کیفیت‌ترین معدن فیروزه در ایران و جهان معدن فیروزه نیشابور می‌باشد.
ایران در استانهای سمنان و کرمان دارای معادن فیروزه است. فیروزه برای هزاران سال عملاً سنگ ملی بوده و به‌طور طبیعی برای تزئین اشیاء (از عمامه گرفته تا لگام)، مساجد، و سایر بناهای مهم داخل و خارج می باشد.
مانند مسجد جامع عباسی اصفهان. سبک ایرانی و استفاده از فیروزه بعداً به دنبال تماشای امپراتوری گورکانی در هند با جواهرات طلای با خلوص بالا (همراه با یاقوت و الماس) و در بناهایی مانند تاج محل مشاهده شده است.
فیروزه ایرانی با کلمات عبادی به خط عربی حکاکی می‌شد که سپس با طلا منبت کاری می‌شود. فیروزه به دو گونه یافت می‌شود:
نخست، فیروزه در دل سنگ که می یابند و آن را با دیلم و چکش شکسته، فیروزه اندرونش را بر گیرنده و درخشان می کنند. دوم، فیروزه بگونهٔ آزاد، در دلِ خاک، که آن را فیروزهٔ خاکی می‌نامند، و خود پرداخت می‌شود، و درخشان می‌شود.
فیروزه در مناطق بسیاری از دریافت می‌شود مانند آمریکا - مصر - ایران - هندوستان و… که بهترین نوع فیروزه جهان به امتداد داشتن رگه‌های فیروزه از خراسان تا هندوستان، فیروزه نیشابوری و هندی است.
فیروزه کوبی بیشتر در چه شهرهای مورد توجه است؟
فیروزه کوبی به طور خاص در شهرهای مختلف ایران مورد توجه قرار گرفته است، اما با توجه به تاریخچه و توسعه این هنر، خراسان و به ویژه شهر مشهد به عنوان زادگاه این هنر شناخته می‌شود.
در حدود هفت دهه قبل، صنعت گر خلاقی به نام یوسف حکیمیان ملقب به محمدرضا، کار فیروزه کوبی را بر روی زیورآلات و زینت آلات آغاز کرد. پس از چند سال ، این هنر توسط حاج داداش از مشهد به اصفهان منتقل شد و در آن جا به رشد و توسعه چشمگیری دست یافت.
این هنر در شهرهای مختلف ایران مانند اصفهان، تهران، شیراز، اهواز و غیره نیز مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان یکی از هنرهای محلی و معروف در سراسر کشور می‌شود.
فیروزه کوبی نه تنها برای تزیین و تجمل استفاده می‌شود، بلکه برای ساخت تابلوهای نفیس و زیورآلات نیز استفاده می‌شود. با این حال، میزان توسعه و استفاده از این هنر در شهرهای مختلف متفاوت است و توجه به محلی و فرهنگی دارد.
تجهیزات مورد نیاز فیروزه کوبی
تجهیزات فیروزه کوبی شامل ابزار و لوازم موجود هستند که برای ساخت محصولات فیروزه کوب مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ابزار و لوازم شامل قالب، چکش، دریل، چراغ گاز، چراغ بنزینی، گاز انبر، انبردست، پنس، منقاش، لوله‌های مختلف فلزی، سوهان و سنگ سمباده می‌شوند.
برای سابیدن فیروزه‌ها، از ابزار و لوازم فیروزه کوبی استفاده می‌شود و صفحه ساب یا سنگ سمباده برای این منظور به کار می‌رود.
برای سنگ‌های سخت‌تر، صفحه ساب شماره 40 است که روی آن قرار می‌گیرد و دانه‌بندی می‌شود و سپس در مرحله بعد از صفحه ساب شماره 80 است که دانه‌بندی ریزتری دارد و از نوع کاربید می‌باشد.
چسب مورد استفاده در فیروزه کوبی در دو نوع سنتی و مدرن در بازار عرضه می‌شود. چسب فیروزه کوبی یا لاک فیروزه کوبی از ترکیب چند ماده مختلف می‌آید و در اصفهان با نام لاک گردویی نیز شناخته می‌شود.
چسب آراکس یه چسب فیروزه کوبی شناخته شده است که در مقابل چسب سنتی فیروزه کوبی روش راحت‌تری دارد. نکته حائز در فیروزه کوبی در درجه اول نصب صحیح فیروزه بر روی فلز است، بگونه ای که دارای قدرت کافی بوده و در هنگام پرداخت قطعات فیروزه از آن جدا شود و دیگر اینکه هر ظرف فیروزه کوبی پرکارتر باشد و قطعات سنگ منظم تر در کنار آن باشد. نصب شده باشد و فاصله ی زیادی در بین قطعات فیروزه دیده نشود کار دارای ارزش هنری بیشتر است.
مراحل فیروزه کوبی
مراحل فیروزه کوبی شامل چندین قدم است که برای انجام این هنر دستی مهم است. این مراحل عبارتند از:
آماده سازی مواد اولیه: ابتدا باید مواد اولیه مورد نیاز برای فیروزه کوبی را تهیه کنید. این مواد شامل سنگ های فیروزه کم کیفیت یا مصنوعی و ابزارهای مورد نیاز مانند چسب فیروزه کوبی و لوازم دیگر مانند چراغ بنزینی، گاز انبر، قالب، چکش، دریل، چراغ گاز، سوهان، سنگ سمباد، آنبردست، پنس، منقاش و لوله های مختلف. فلزی می‌باشد.
تهیه و آماده سازی ظروف: برای انجام فیروزه کوبی، ظروف مورد نظر باید آماده شوند. این می‌تواند شامل مس، برنج، نقره یا حتی زیورآلات باشد.
انجام فیروزه کوبی: در این مرحله، سنگ های فیروزه کم کیفیت یا مصنوعی را بر روی ظروف مورد نظر قرار می دهند. این کار با استفاده از ابزارهای مورد نیاز مانند چسب فیروزه کوبی انجام می شود.
پرداخت کاری: مرحله آخر فیروزه کوبی پرداخت کاری است. در این مرحله، سطح را پولیش می‌کشند و روی آن را پلی استر قرار می‌دهند تا سطح کار را حفاظت کنند و زیبایی آن اثر بدهند.
این مراحل باید با دقت و ظرافت انجام شود تا نتیجه نهایی با کیفیت بالا و بسیار زیاد باشد. همچنین، انتخاب مواد اولیه اصل و با کیفیت برای فیروزه کوبی بسیار مهم است.
قیمت فیروزه کوبی
فیروزه کوبی ایرانی است که به دلیل زیبایی و دقت در طراحی آنها جذابیت زیادی دارد. این محصولات شامل گلدان‌ها، جا شیرینی‌ها، بشقاب‌ها، لاله‌ها و شمعدان‌های فیروزه کوبی می‌شوند.
هر کدام از این محصولات با تکنیک های خاص به رنگ ها و نقش های زیبای آمیخته شده اند و به چشم و قلب نیز آرامش می بخشند. قیمت فیروزه کوبی متفاوت است و به عواملی که مانند اندازه، طراحی، کیفیت مس و سنگ فیروزه در تولید آن استفاده می شود، می باشد.
برخی از تولیدکنندگان سنگ فیروزه نیشابور یا کرمان استفاده می‌کنند در حالی که برخی دیگر از سنگ‌های رنگی شبیه به سنگ فیروزه استفاده می‌کنند که این موارد اصالت و ارزش ندارند.
پس از آن پوشش روی کل سطح ظرف فیروزه کوب می‌باشد که تشخصی تفاوت آن بسیار سخت باشد. برای خرید محصولات فیروزه کوبی با امضا و شناسنامه و ضمانت به فروش می‌رساند، پیشنهاد خرید می‌شود که پیش از مقایسه قیمت و انتخاب مدل مناسب برای نیازهای شما را در نظر بگیرید.
چه نوع سنگ‌هایی برای فیروزه کوبی مناسب است؟
برای فیروزه کوبی، انتخاب سنگ فیروزه با کیفیت بالا بسیار مهم است. بهترین و زیباترین سنگ فیروزه از معادن نیشابور استخراج می‌شود. این سنگ‌ها برای کار در فیروزه کوبی به دلیل رنگ‌های زیبا و متفاوت مورد توجه قرار می‌گیرند.
قطعات ریز سنگ فیروزه در هنر فیروزه کوبی به کار می‌رود و با استفاده از چسب فیروزه کوبی بر روی ظروف مورد نظر قرار می‌گیرند. این چسب باید با بهره گیری از مواد مرغوب تهیه شود که استقامت کافی را داشته باشد.
به عبارت دیگر، اگر در انتخاب سنگ فیروزه کوتاهی شود یا مواد اولیه اصل نباشد، کیفیت کار نهایی تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. بنابراین، توصیه می‌شود مواد اولیه فیروزه کوبی را از مراکز معتبر خریداری کنید تا از کیفیت بالا و ارزش بسیار محصول نهایی مطمئن شوید.
نکات مهم محافظت ونگهداری از ظروف فیروزه کوبی
نگهداری و محافظت از ظروف فیروزه کوبی، چند نکته مهم وجود دارد که باید رعایت شود:
• جلوگیری از تماس با مواد روغنی و شیمیایی: ظروف فیروزه نباید در مجاورت مواد روغنی و شیمیایی مانند مواد آرایشی قرار گیرند. این ماده می‌تواند رنگ ظروف را تغییر دهد.
• جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید: آفتاب خود می‌تواند باعث تغییر رنگ ظروف شود. بنابراین، هنگام قرار دادن ظروف در دکور، از قرار دادن آنها در برابر تابش مستقیم نور خورشید جلوگیری کنید.
• استفاده از آب ملایم و ولرم: برای تمیز کردن ظروف فیروزه کوبی، از پاک کننده های ملایم و آب ولرم استفاده کنید. این ظروف بیشتر جنبه تزیینی دارند و نباید با مواد شوینده و آب داغ شست‌وشو شوند.
• محافظت از بدنه ظروف : از ظروف فیروزه در برابر ضربه و هر گونه آسیب به بدن آنها محافظت می‌کند.
• از جعبه یا سبد نگهداری استفاده می شود: برای جلوگیری از تماس با هوای محیط و ذخیره‌ها، ظروف فیروزه کوبی را در جعبه یا سبد نگهداری مخصوص نگهداری کنید.
• افزایش ماندگاری پوشش پلی استر: پوشش پلی استر بر روی ظروف فیروزه کوبی می‌تواند ماندگاری آنها را افزایش دهد. با این حال، نیاز است که نکاتی را در خصوص رعایت بیشتر آن رعایت کنید.
با رعایت این نکات، می‌توان مدت طولانی از زیبایی و ماندگاری ظروف فیروزه کوبی خود لذت برد.
جمع بندی
همانطور که گفته شد فیروزه کوبی یکی از هنرهای دستی ایرانی است که با استفاده از سنگ‌های فیروزه‌ای بر روی مواد مختلف مانند مس، برنج، نقره، برنز، سفال و چوب انجام می‌شود.
این هنر برای ساخت زیورآلات مختلف، اشیای تزیینی و ظروف مسی استفاده می شود. تاریخچه فیروزه کوبی به شهر مشهد و حدود 70 سال پیش باز می گردد و بعدها به شهر اصفهان راه یافت و در این شهر به عنوان یکی از پرطرفدارترین صنایع دستی شناخته شده است.
اصفهان به عنوان مبحث فیروزه کوبی در ایران می‌باشد و بسیاری از افراد برجسته در این صنایع دستی در این شهر فعالیت می کنند البته در شهرهای دیگر مثل مشهد، اهواز، شیراز و...رونق دارد. محصولات فیروزه کوبی نه تنها در داخل ایران بلکه در سطح جهانی نیز یکی از کشورهایی که از صنایع دستی جذاب و پرطرفدار شناخته شده اند، هستند.